Izvor: Carol Tavris/New York Times
Preveo: Marko Stamenković
Da li još uvijek vjerujete u sveti primat heteroseksualnosti? Ovaj smjelo originalan rad preispituje osnovnu razliku našeg društva na liniji heteroseksualno/homoseksualno, fokusirajući se na evoluciju termina heteroseksualac, koji je – kako ova studija pokazuje – ušao u naš jezik tek prije nešto više od sto godina, uvodeći nov način podjele i procjenjivanja seksualnosti i ljudi.
Ako ste heteroseksualni, vjerovatno ćete biti inspirisani da se našalite, jedanput ili dvaput, na temu „izumijevanja heteroseksualnosti“, odnosno istoimene knjige („Pa, bilo je krajnje vrijeme da neko to izmisli“, poželjećete da kažete, ili „Pa to je ono što i sâm radim cijelog svog života“). Samo naprijed ‒ Džonatan Ned Kac neće imati ništa protiv. On ima sjajan smisao za humor i cijeni ironiju kojom bi se jedan istoričar homoseksualac (njegova prethodna knjiga bila je „Homoseksualna istorija Amerike“) pozabavio istorijom heteroseksualnosti.
Heteroseksualnost je, prema gospodinu Kacu, bila izmišljena šezdesetih godina 19. vijeka u Njemačkoj. On, naravno, ne govori o izumu seksualnih osjećanja ili radnji između žena i muškaraca, koji su se vjerovatno desili nekoliko puta prije 1860. On govori o izumu kategorija „heteroseksualac“ i „homoseksualac“: o ideji da se seksualno ponašanje grupiše u dva „suprotna“ tabora. Gospodin Kac pokazuje kako se heteroseksualnost, kao ideja i kao ideal, mijenjala tokom vremena, označavajući „jedan poseban istorijski raspored polova i njihovih zadovoljstava“.
„Heteroseksualnost“ je, kaže on, imala svoj prvi nastup u Americi u medicinskom časopisu iz 1892. godine, gdje se odnosila ne na želju za drugim polom, već na želju za oba pola. Smatrala se perverzijom, jednom od nekoliko „nenormalnih manifestacija seksualnog apetita“. Povezivanje heteroseksualnosti sa perverzijom nastavilo se nekoliko decenija; još 1923. godine, rječnik izdavačke kuće Meriam-Vebster je to nazvao „morbidnom seksualnom strašću prema osobi suprotnog pola“. Ali do 1934. godine heteroseksualnost je postala „manifestacija seksualne strasti prema osobi suprotnog pola; normalna seksualnost“. (Obratite pažnju na termin „suprotan pol“, koji je sâm po sebi relativno nov način posmatranja muškaraca i žena.)
Gospodin Kac prati evoluciju heteroseksualnosti od njenog nastanka kao izopačene želje do njenog sadašnjeg ovaploćenja kao normalne seksualnosti. Kako je krajem 19. vijeka medicinski establišment tvrdio da ima prevlast nad seksualnim pitanjima – pod uticajem Frojda i njemačkog psihijatra Kraft-Ebinga – to je transformisalo diskusiju o seksu sa onoga što je bilo „prirodno” i „moralno” u ono što je bilo „normalno” i „zdravo”. (U početku je ovo izgledalo kao napredak.) Nakon toga, ljekari i psihijatri su nastojali da objasne – i izliječe – one koji su „nenormalni“ i „nezdravi“. U prvim decenijama 20. vijeka, kako to gospodin Kac pokazuje u poglavlju pod nazivom „Heteroseksualac se autuje (razotkriva)”, masovni mediji su prihvatili i potvrdili koncept „heteroseksualca” kao mjerodavan.
Naučnici koji proučavaju porijeklo seksualne orijentacije, poput onih koji proučavaju razlike između muškaraca i žena, generalno se dijele na dvije vrste: na one koji misle da postoje dvije vrste ljudi na svijetu, i na one koji ne misle tako. Da li su muškarci i žene suprotni polovi? Da li su homoseksualnost i heteroseksualnost suprotne orijentacije? Esencijalistička škola smatra da postoji nešto fundamentalno, nepromjenljivo i biološki povezano kod žena i muškaraca, homoseksualaca i strejt ljudi, što uzrokuje njihove razlike. Konstrukcionistička škola smatra da su razlike u velikoj mjeri posljedica ekonomije, nejednakosti moći i kulturnih dinamika, i da teorije o razlikama imaju snažne društvene posljedice. Da bi ilustrovali ovaj argument, konstrukcionisti poput gospodina Kaca počeli su da dovode u pitanje kategorije koje smatramo normalnim umjesto da se zauvijek fokusiraju na one koji su drugačiji (žene, crnci, Jevreji i tako dalje). „Podvrgavajući ono što se smatra normalnim (po pitanju seksualnosti) predmetom istorijskog proučavanja“, primjećuje gospodin Kac, „remetimo osnovna predubjeđenja o tome“. I tako on to zaista i radi.
Za čitaoce neupućene u socijalni konstrukcionizam, ova živahna i provokativna knjiga biće dobar uvod, posebno u ideje Mišela Fukoa, čija je monumentalna Istorija seksualnosti dovela u pitanje esencijalističke pretpostavke o seksu. Nažalost, Fuko je takođe dao akademicima novi jezik – pardon, medij diskursa. S vremena na vrijeme se spisateljstvo gospodina Kaca gubi u zamagljenim Fukoovim močvarama: „Heteroseksualnost je, sada tako mislim, izmišljena u diskursu kao i ono što je izvan diskursa. Ona je proizvedena u određenom diskursu kao nešto što je univerzalno“.
Uprkos ovim propustima i raznim argumentima sa kojima se čitaoci možda neće složiti, opšta poruka gospodina Kaca je važna. Nije slučajno da teorije o razlikama cvetaju upravo kada dotične razlike počinju da blijede. Upravo kada proučavanja otkriju da su muškarci i žene mnogo sličniji nego što su različiti po pitanjima sposobnosti, njegovanja, pokvarenosti, mudrosti i gluposti, dobijamo teorije i televizijske emisije o tome koliko su naši mozgovi, psiha i arhetipovi različiti. Ako se „jaz među rodovima“ smanjuje, tvrdi gospodin Kac, smanjuje se i „jaz u seksualnoj orijentaciji“: čak i dok mediji naglašavaju biološke razlike između homoseksualaca i heteroseksualaca, dokazi pokazuju njihovo podudaranje u životnim stilovima, seksualnim praksama, potrošačkim vrijednostima, raznovrsnim porodičnim aranžmanima i prihvatanju etike seksualnog zadovoljstva.
OVA podudarnost je, naravno, upravo ono što izaziva takve apoplektične, snažne grčeve desničara koji su odlučni u tome da pojačaju „prirodnost“ i „superiornost“ ne samo kada se radi o heteroseksualnosti već i o muškosti. I to je poenta gospodina Kaca: termini „heteroseksualnost“ i „homoseksualnost“ ne opisuju jednostavno varijacije u seksualnom ponašanju, već sugerišu da je jedan od ovih načina ispravan, zdrav i superioran. „Ako bi homoseksualci dostigli nivo društvene jednakosti sa heteroseksualcima, onda ne bi bilo razloga da između jednih i drugih pravimo razliku“, zaključuje gospodin Kac. „Razlika homoseksualac/heteroseksualac bi bila povučena iz upotrebe, baš kao što je nekada bila izmišljena“.
Možda ne. U svakoj kulturi i svakoj epohi ljudi su primjećivali varijacije u seksualnoj orijentaciji, bez obzira da li su imali odgovarajuće etikete za njih ili ne. Štaviše, takve varijacije su prilično zanimljive i ne vidim potrebu da se korisni termini koji ih opisuju povuku iz upotrebe. Niti mislim da je neophodno održavati dihotomiju između bioloških doprinosa ponašanju (kao i onih društvenih i kulturnih), sve dok uzimamo u obzir upozorenja socijalnih konstrukcionista protiv biološkog redukcionizma.
Ono čega možemo i moramo da se odreknemo jesu vrijednosni sudovi po kojima razlika znači nedostatak, a brojevi idu u prilog nepovredivosti ili superiornosti. Ljevoruki ljudi su nekada bili stigmatizovani, smatrani nenormalnim i podvrgavani svim vrstama navodnih iscjeljivanja od strane dešnjaka uvjerenih u svoju prirodnu superiornost. Danas ljevorukost smatramo normalnom varijacijom; nije neki ozbiljan problem. Nema razloga da jednog dana ne možemo imati isti stav prema izuzetnim varijacijama u ljudskim homoseksualnostima – i heteroseksualnostima. Knjiga Džonatana Kaca će nam pomoći da stignemo tamo.