Vremena prolaze, i mi starimo s tihim godinama,
a dani bježe neobuzdani.
Ovidije
Prije stotinu godina, u odnosu na danas, gdje je to bila Zapadna kultura?
Te 1920-te se danas označavaju pojmom: burne (ili bučne) godine. Veliki američki režiser Raoul Walsh je tridesetih godina prošlog vijeka snimio film Burne Dvadesete (Roaring 20s, 1939.), krimi dramu sa Humphrey Bogartom i James Cagneyem u glavnim ulogama, koja dočarava atmosferu te decenije u Americi.
Amerika, kulturno, bješe tad sav taj jazz (i blues, ali on je još obitavao po periferiji i u ruralnim krajevima). I naravno Hollywood, slapstick komedija, Harold Lloyd, Chaplin, Keaton. Vrhunac filmske poetike nijemog filma i njen skori završetak (1927, kad se pojavljuje prvi zvučni film, Jazz pjevač). Koncem 20-ih i tokom 30-ih, dolaskom, ili egzilom, brojnih evropskih (posebno njemačkih i austrijskih) filmskih i drugih stvaralaca, nastupa zlatno doba sedme umjetnosti u SAD. Tada se događa autentičan susret američke filmske naracije i evropskog oniričkog pogleda na film. Sve to u atmosferi gangsterskih obračuna, prohibicije, sloma berze i Ku Klux Klana, fašističke i rasne organizacije američkih bijelaca, čiji će teror tih godina biti na samom vrhuncu.
Naš kontinent je pokušavao da se vrati u kakvu-takvu normalnost, nakon pakla i nesreće koji su ostali iza smrtonosne pandemije Španske groznice i Prvog svjetskog rata. (Rusija je posebna priča; Oktobarska revolucija je učinila da se društveni procesi u deceniji o kojoj je riječ tamo odvijaju na bitno drugačiji način). Još uvijek mlada igračka zvana film, tek će tada, u punom smislu, dosegnuti status umjetnosti. Zahvaljujući sve snažnijoj njemačkoj filmskoj industriji (berlinska UFA), film je brzinom svjetlosti razvijao fantastične narativne i montažno-vizuelne tehnike. Uporedivi po značaju samo sa sovjetskim stvaraocima tog perioda (Ejzenštajn, Kulješov, Pudovkin, Vertov), njemački filmski autori poput Murnaua ili Langa, bazirajući svoju estetiku na ekspresionističkom slikarstvu i na kabaretskoj teatarskoj praksi, stvarali su do tad neviđenu magiju. (Kabaretska pozorišta su, ironije li vremenskog točka, u Njemačkoj mahom bila u vlasništvu njemačkih Jevreja i njihovih ansambala; jedna studija na interesantan način govori o “smrti njemačke komediografije”, koja se ubitačno poklapa sa sudbinom kabarea i tamošnje jevrejske zajednice uoči Drugog sv. rata; da nije bilo Bertolta Brechta, ovaj značajni teatarski žanr bi vjerovatno decenijama ostao zaboravljen). Zlatni sat Vajmarske Njemačke, ispostaviće se, kratko je trajao.
Dolje na vrelom jugu Evrope, Španija Lorce, Bunuela i Dalija, pod snažnim uticajem Pariza, francuskog nadrealizma i dadaizma, otvarala je nova i fantastična polja umjetnosti. Bila je to uzbudljiva i neuporediva pojava na kulturnoj sceni Evrope tog doba. U Španiji su ovi umjetnici djelovali kao grupa prijatelja, neobična i avangardna umjetnička skupina sastavljena od filmaša, slikara i pjesnika (“Generacija 27”), koja će iznjedriti jedan poseban, revolucionaran pogled na svijet. Bunuelovi filmovi Zlatno doba i Andaluzijski pas svojevrstan su manifest tog pokreta, ali istovremeno i refleksija kulturne klime u Španiji i Evropi toga perioda. Pjesnika Lorcu je odnio stravični Građanski rat koji će uslijediti u narednoj deceniji, dok će Bunuel i Dali svoj vrhunac tek ostvariti koju deceniju kasnije, nakon tih eksperimentalnih godina. Obojica su to učinili uglavnom daleko od svoje domovine kojom je, manje-više do kraja njihovih života, vladao fašistički generalisimus Franco.
Bernardo Bertolucci će, sedamdesetih, filmom Dvadeseti vijek (u originalu: 1900.) ovjekovječiti Evropu kroz sliku Italije, podizanja fašizma (zaključno sa njegovim, ispalo je – privremenim, slomom 1945.) čiji su strojevi bitno uticali na dalji hod događaja na cijelom kontinentu. Dvadesete su slutile da uskoro u Rimu više ništa neće biti tako pompezno i antički monumentalno (groteskni ćelavac će, umislivši da sa njim počinje Novi svijet, pokušati da napravi i neki svoj, ljepši i stariji Rim – ni prvi ni posljednji vlastodržac koji je sebe vidio kao veličinu koju će slaviti milenijumi); kao što će Berlinci uskoro prestati uživati u spektaklu kabarea – oni koji su ih uveseljavali u kratkom su roku bili deportovani ili mrtvi. Tako će jedan tajni sastanak u minhenskoj pivnici ubrzo zbrisati sve ono što je tek začeto u umjetničkim paviljonima međuratnog Berlina. Nacisti su vidjeli opasnost od njemačke savremene kulturne, kosmopolitske renesanse. Savremena umjetnost proglašena je jednako opasnom i devijantnom kao komunizam i židovska zavjera. Njemačka se okrenula tamnoj strani Sunca. Nadolazio je, neumitno, novi Danse Macabre, ples smrti. Kabare smrti.
Stotinu godina od tada, doba u kojem živimo možemo nazvati: Umorne 2020-te. Osim pošasti i konstantnih sukoba, nema toliko jasnih paralela sa onim što se dešavalo vijek ranije. Umjetnost i kultura više nemaju onaj značaj koji su imale početkom prošlog stoljeća. Brdo sveprisutnih slika neprekidno kruži oko nas. Umjetnost kao mehanizam, pokretač i socijalni impuls odavno je izgubila značaj. Ili je usisana u funkciju potrošačke ideologije i praktičnog dizajna. Generaciju koja je imala šta da kaže polako je zamijenila generacija koja ima šta da proda. Stižu nove i nove slike, beskrajni niz dobrih ili loših slika, koje gledalac vidi jednom i najčešće nikada više. Nametnuti tempo ne trpi zastoj i pretjerano obraćanje pažnje: obratiti pažnju na bilo kakvu pojavu bilo bi revolucionarno samo po sebi! Žudnja za senzacijom i bjekstvom iz otuđenosti je tolika da se pokušava nadomjestiti hiperprodukcijom u svim sferama života. Tu su i nove i nove epidemije. Novi i novi ratovi. Ispada da je jedino java nekako ista – uporna i ponovljiva.
Ovi prizori su, ubrzanjem informacija i tehnološkom povezanošću svega i svačega, samo umorili ljude, oduzeli im umjetnost kao otklon i polje blažene naivnosti i radosti, dokolicu pretvorili u mučninu, tjeskobu i depresivnu nesigurnost, pasivizirajući ljude do nivoa bezličnog pokretnog mesa, koje jedva da stigne nešto da kaže prije nego što zauvijek prođe kroz život.
Ratovi, bolesti, pohlepa i glad u svijetu su jedina konstanta. Čovjek ovog vremena ne može da se smije od srca, ali teško mu je i naći neki spontan razlog za smijeh. Čudesa su, takva je sugestija podsvijesti – zauvijek prošla pred Čovjekovim duhovnim bićem; ili mu je objašnjeno da čuda više nema i da ih mora svakodnevno izmišljati. Njegova Samoća samo je uvećana u tom mnoštvu svijetlećih, šljaštećih pseudosenzacija…