Malo je pojmova koji se 2022. godine više koriste od dezinformacije. Kao i svaki koncept univerzalne primjene, domen označenog se širi do besmisla. Tako je Bodrijar odavno pisao da je univerzalizacija ideje preludijum njezinom nestanku. U slučaju dezinformacije, kraj se ni ne nazire, ali operativna realnost i posljedice (zlo)upotrebe pojma svjedoče o važnosti istog. Naravno, pogrešno bi bilo prihvatiti popularne interpretacije prilagođene dnevnoj politici. U analitičkom maniru, treba zadržati emotivnu distancu i probati tumačiti zbivanja u međunarodnim odnosima nakon kritičkog tumačenja genealogije pojma dezinformacije.
Paradoksalno, ono što se danas koristi na Zapadu, u takozvanim modernim demokratijama, nastalo je na autoritarnom Istoku. Prema svjedočenjima ranih zviždača, pojam je skovao Staljin. Nešto dalje od nepouzdanih i lično motivisanih izjava, možemo uočiti da se propagandni departman KGB-a nazivao dezinformacija, a Velika Sovjetska Enciklopedija daje definiciju: lažna informacija sa namjerom da obmane javno mnjenje. Neke od ključnih karakteristika sadržane su upravo u ovoj definiciji. Naime, dezinformacija nužno nije istinita, plasira se sa određenom unaprijed definisanom pozadinskom namjerom i obavezno je usmjerena na najšire narodne mase.
Iako se još kuriri u antičkoj grčkoj uzimaju kao primjer širenja dezinformacija, jedna od najranijih koherentnih kampanja je bila Operacija INFEKTION sprovedena od strane KGB-a, a vođena pod šifrom Operacija Denver u Štaziju. Za cilj je imala da globalno pošalje informaciju kako je virus HIV kreiran od strane SAD-a kao biološko oružje. Strateški pristup sovjetske službe i lepeza korištenih metoda najbolje govore o značaju takve kampanje koja je vremenom iz tajne operacije dobila karakter javne politike. Takva transformacija obilježiće dezinformacije do današnjih dana sa tim što se često umjesto bezbjednosnih službi kampanje kreiraju u medijskim laboratorijama. Svakako, operacija INFEKTION je izazvala sveobuhvatnu reakciju američkog državnog aparata jer je situacija eskalirala do nivoa prijetnje po stabilnost bipolarnih blokovskih odnosa. Prvi formalni dokument američke administracije u borbi protiv dezinformacija biće objavljen dvadesetak godina kasnije u sumrak nove sovjetske kampanje da su SAD finansirale aparthejd.
Dezinformacija je veoma čudan pojam jer je među rijetkima za koje Zapad tvrdi da ga je Istok kreirao tako da liči na Zapadni prozvod, a Istok tvrdi da ga je Zapad kreirao tako da liči na Istočni proizvod. Dakle, u samom korijenu prijepora leži dezinformacija, makar jedne strane, vjerovatno i obje. Kroz razne cikluse transformacija i širenja značenja, danas možemo reći da je dezinformacija zapravo sve što je suprotno službenoj verziji nekog događaja, tj. verziji koju mi prihvatamo kao službenu. Kao što se etika vremenom preselila na nivo pojedinca i postala autonomna, tako se i vlasništvo nad činjenicama isključivo odnosi na našu projekciju istine.
Razlog ove detaljne i spore istorijske analize je dolazak u sadašnji momenat kada se rat u Ukrajini za sve osim Ukrajinaca i Rusa zapravo vodi na nivou informacija. Proporcionalno distanci od ratišta, raste potreba za medijalizacijom rata. Sukob dvaju ličnosti, pomahnitalog diktatora komunističkog aparatčika i oportunog glumca na privremenom radu u politici, sukob odbrambene ljubavi prema domovini i ofanzivne ljubavi prema moći. Besmisao rata podignut je na još veći nivo, onaj apstrakcije žrtava kroz njihovu medijalizaciju. Tanatološki i nekrofilski karakter savremene civilizacije spreman je da žrtve shvati kao brojke samo dok su daleko. I tako, rat je postao informacioni rat, a Zapadna perspektiva posebno interesantna.
Naime, diskurs u Evropi i Americi kada kaže dezinformacija misli ruska dezinformacija. A kada kaže rat protiv dezinformacija misli rat protiv ruskih dezinformacija. Ovakav pristup se gradio još od neke jedva postojeće Gerasimovljeve doktrine totalnog rata, preko uvjeravanja da će Rusi osvojiti Estoniju kroz puštanje propagande na zvučnicima u blizini graničnih prelaza, pa sve do tvrdnji da su mediji pokriće za opadajuću vojnu moć. Cilj ovakve interpretacije nije da relativizuje užasne ruske politike ili da tvrdi da kampanje dezinformacija sa ruske strane ne postoje, čak i suprotno. Ali indikativno je da se na obje strane medalje istina pretvorila u našu istinu, a činjenica u robu koju posjedujemo.
Kako smo nesporno orjentisani ka integraciji sa Zapadom, to smo upućeni na borbu protiv dezinformacija koja se vodi u velikim medijsko-političkim laboratorijama. Skoro je novo zanimanje postalo fact-checker, tj. onaj koji provjerava činjenice. Operativni timovi se formiraju da bi se borili protiv botova i trolova na društvenim mrežama. Razni forenzički centri analiziraju digitalne otiske da bi otkrili izvore lažnih vijesti. Cijela mašinerija koja podsjeća na ratnu se formirala kako bi prepoznala dezinformaciju kao takvu i pomogla ciljeve velikih državnih i međudržavnih strategija. I ta mašinerija radi veoma uspješno. Dovoljno govori podatak da je relativno mala laboratorija od desetak fact-checkera na godišnjem nivou sposobna da razotkrije 3500 hiljade slučajeva lažnih vijesti i cyber kampanja. Na nivou Evropske Unije, ogroman novac se troši na borbu protiv dezinformacija i praktično u svojoj koherentnosti krpi rupe prethodnih neuspjelih pokušaja saradnje po pitanju zajedničke odbrane.
Jedini problem ostaje poistovjećivanje dezinformacija sa trenutnom političkom situacijom i opravdanom borbom protiv malignog ruskog uticaja. Iako ta borba jeste sastavni dio svakodnevnog funkcionisanja, potrebno je otići na malo dublji analitički nivo i primijetiti da ako maligni rezon penetrira prostor tumačen kao naš, onda ulazimo u problem autodestruktivne borbe. Stoga, cilj borbe protiv dezinformacija ne smije biti isključivo strateške prirode, već se velika pažnja mora posvetiti medijskoj pismenosti i edukaciji populacije kako bi oni bili opremljeni malim virtuelnim arsenalom i sposobni da prepoznaju laž ma otkuda ona dolazila. Pa makar to značilo da ćemo ponekad i borbu protiv dezinformacija prepoznati kao još jednu dezinformaciju.