U četvrtak, 7. aprila 2022. godine, u galerijskom prostoru Centra za savremenu umjetnost ZETA u Tirani otvara se NEPOMIRLJIVOST KAO ČIN LJUBAVI, samostalna izložba jednog od predvodnika radikalne umjetničke prakse u Albaniji – Pleurada Džafe. Kustos izložbe je Raino Isto, istoričar umjetnosti, glavni urednik ARTMargins (online časopisa posvećenog savremenoj umjetnosti iz bivše istočne i srednje Evrope) i trenutno gostujući saradnik na Institutu za kulturnu antropologiju i studije umjetnosti u Tirani.
Piše: Raino Isto (Centar za savremenu umjetnost ZETA – Tirana)
Preveo: Marko Stamenković
NEPOMIRLJIVOST KAO ČIN LJUBAVI retrospektivna je izložba koja predstavlja rad albanskog umjetnika Pleurada Džafe. Izložba sadrži nove radove umjetnika, te pregled Džafinih intervencija i kreativnog rada iz perioda koji obuhvata posljednjih petnaestak godina. NEPOMIRLJIVOST KAO ČIN LJUBAVI za centralnu temu uzima odnos umjetnika prema društvu i prema savremenoj političkoj stvarnosti. Preplićući zabrinutost, konfrontaciju, sjećanje i prkos, izložba istražuje potencijal umjetničkih djelovanja kako bi se održali narativi otpora, ali i poremetili dominantni neokolonijalni i neoliberalni diskursi.
Radovi na izložbi odražavaju Džafino kontinuirano istraživanje odnosa između kapitalističkih ideologija, transformacija urbanog prostora, kolektivnog sjećanja i geopolitičke moći na djelu u savremenoj Albaniji. Ta istraživanja ponekad imaju oblik provokativnih intervencija u javnom prostoru, dok u drugim slučajevima proširuju poetičke mogućnosti dokumentovanja, pojačavajući isprepletenost iskustva i dokaza. NEPOMIRLJIVOST KAO ČIN LJUBAVI ističe Džafin angažman u specifičnim događajima koji su oblikovali nedavnu istoriju Albanije, kao i njegove napore da uđe u trag transnacionalnim tokovima politike, kapitala i političkog pritiska – tokovima koji danas pokreću intenziviranje neoliberalnog kapitalizma u ovoj zemlji. Ono što se pojavljuje je obrazac sistemske eksploatacije koji manipuliše i izgrađenim okruženjem Albanije i životima njenih građana, brišući istorije i negirajući oblike djelovanja koji se ne mogu transformisati u individualizovanu potrošnju.
Posjetilac izložbe suočava se sa ovim kontekstom eksploatacije i potrošnje odmah po ulasku u galerijski prostor: raspadnuta glinena bista Miltona Fridmana (sjevernoameričkog ekonomiste i najistaknutijeg zagovornika slobodnog tržišta dvadesetog vijeka), koja je trag Džafine rane saradnje sa kolegom Sokolom Pećijem na instalaciji „Déjà Vu & Paranoia” iz 2009. godine, magnetiše pogledom duž cijele galerije. Fridmanova prisutnost predstavlja simboličko sidro: ona signalizuje rekonfiguraciju političke i ekonomske moći koja je oblikovala postsocijalističku Albaniju, ali njeno propadajuće materijalno stanje takođe odražava oslabljeni kredibilitet sloboda i budućnosti koje je obećao neoliberalizam.
Uz Fridmanovu bistu nalazi se film „Neumorni radnik” iz 2013. godine: poduža dokumentacija o životu jednog radnika u fabrici cementnih pločica, djelo je koje simbolizuje Džafino dosljedno angažovanje kada su u pitanju životi ljudi iz radničke klase, kao i mračnu stvarnost njihovih radnih uslova u kapitalističkoj Albaniji.
Posljednjih godina, posebno je smrt jednog radnika – sedamnaestogodišnjeg Ardita Đoklaja, koji je na ljeto 2016. godine tragično nastradao na svom radnom mjestu, na deponiji Šara na periferiji Tirane – privukla kritičku pažnju na one politike koje štite interese privatnih kompanija i slave ekspanziju javno-privatnih partnerstava u Albaniji, ostavljajući radnike u sve nesigurnijim radnim uslovima. U središtu galerije, Džafin kolega Arjan Serjanaj pripremio je i postavio kameni blok s Đoklajevim imenom, kamen koji treba uzeti i postaviti na centralnom, Skenderbegovom trgu u Tirani – trgu čije ogromno prostranstvo takođe simbolizuje brisanje onih života i istorija koje su u nepomirljivoj suprotnosti sa pričom o neoliberalnom trijumfalizmu.
Protiv ovog sistemskog nasilja, Džafini radovi naglašavaju trenutke otpora – kao u radu „Lot #3” iz 2019. godine, gdje umjetnik ponavlja čin vandalizma koji su ranije počinili stanovnici Tirane tokom protesta protiv predviđenog uništenja njihovih domova, a u cilju izgradnje nove dionice autoputa. Ono što se pojavljuje u ovom radu, crtež ekspanzivne i apstraktne linije na paus papiru, služi kao svojevrsna mapa za konceptualni svijet NEPOMIRLJIVOSTI KAO ČINA LJUBAVI u širem smislu: kao otvorenog prostora potencijala i radikalne reinterpretacije, gdje nove društvene strukture mogu isplivati na vidjelo. Ti trenuci radikalnog djelovanja, te zone mogućnosti, često postoje u tenziji s retorikom koju koriste sjevernoameričke i zapadnoevropske vlade, retorikom koja prije svega zahtijeva „stabilnost” u jugoistočnoj Evropi. Džafina razmišljanja o ovim diskursima progresa, slobode i stabilnosti pojavljuju se na izložbi u radovima poput „Sigurnosna poruka” (2018) i „vizə” (2019), koja prate učinke transnacionalne geopolitike na živote i snove današnjih albanskih građana.
U ostalim slučajevima, Džafin se rad bavi održavanjem prostora sjećanja otvorenim – odvajanjem dovoljno vremena za žaljenje i pretvaranjem čina žalosti u zahtjev za pravdom. Rad pod nazivom „Spomenik neuspjehu” (2016) podsjeća nas na tragediju u mjestu Gerdec, gdje je 26 ljudi ubijeno i 300 ozlijeđeno u eksploziji municije za koju su oni dobili zadatak da je demontiraju u sklopu dogovora između vlade SAD, albanskog Ministarstva odbrane i privatnih kompanija. Blagi sjaj otpornih grijača u radu „Tama i jednosmjeran put” (posvećen šestorici građana koji su počinili samoubistvo nakon što nisu bili u mogućnosti da isplate svoje račune za struju zbog novih propisa o plaćanju električne energije) podsjeća nas na ljudsku cijenu kapitalističke degradacije društvene podrške. „Crveni karanfili” (2022) čuvaju sjećanje na četvoricu demonstranata koje je 21. januara 2011. ubila Albanska nacionalna garda, a za šta niko do sada nije odgovarao.
Nemogućnost pomirenja i odbijanje pomirenja – sa nejednakošću, sa nepravdom, sa svim načinima kojima aparati moći sprovode svoje manipulativne planove: upravo iz te teške situacije, tog ćorsokaka koji bi jednako lako mogao da dovede do beznađa, Džafin rad pred nas donosi neposredan i otvoren karakter akcije, pojedinačnog i kolektivnog čina, transformativnog trenutka čiji ishod nije lako predvidljiv. Upravo u tom smislu nepomirljivost ovih radova može se čitati kao čin ljubavi. Poput činova ljubavi, oni sadrže element samoodricanja: naši proračuni i naši planovi nestaju, a mi smo spremni da ne izgubimo ništa – ili da izgubimo sve. Sjećanje i potreba, odbijanje i urgentnost, ali prije svega ljubav: ti se elementi spajaju u radu „Novo okupljanje” – djelu koje posmatrače vraća na razmjere istorije i mogućnosti radikalnog djelovanja. U činu ponovnog sastavljanja, ili okupljanja, umjetnik nam pokazuje potrebu da se opredijelimo, da zauzmemo stav, da ostanemo nepomirljivi – jer samo iz te nepomirljivosti možemo da zamislimo djelovanje koje otvara nove prostore imaginacije.
PLEURAD DŽAFA (rođen 1984. godine u Lušnji, Albanija) je vizuelni umjetnik i aktivista koji živi i radi u Tirani. Magistrirao je 2012. godine na Akademiji likovnih umjetnosti u Bolonji. Jedan je od osnivača Debatik Centra savremene umjetnosti (www.debatikcenter.net). Godine 2014. bio je dobitnik nagrade „Ardhje” za mlade likovne umjetnike iz Albanije. Džafini projekti ispituju efekte neoliberalnih političkih eksperimenata. Njegov istraživački i kritički rad rezultat je postkonceptualne prakse, koja djeluje na dokumentarnoj osnovi kako bi naknadno – u vizuelnom i političkom smislu – informisala o kulturi našeg vremena. Neke od njegovih specifičnih intervencija u Tirani realizovane su u saradnji sa Debatik Centrom savremene umjetnosti, Odjeljenjem za orlove i Muzejem umjetnosti u javnom prostoru – MAPS. Njegov rad je do sada predstavljen na međunarodnim grupnim izložbama i festivalima kao što s:u Festival alternativnog filma/videa (Beograd, 2018); Les Rencontres Internationales (Pariz/Berlin, 2015–16), Teatri i Gjelbërimit (Galeria FAB, Tirana, 2016), Sram te bilo (Celje, 2015), 6. Berlinsko bijenale (2010), 4. Bijenale u Tirani (2009) i Onufri XIV (Nacionalna galerija, Tirana, 2008).