Izvor: CNN
Kada je kineski lider Si Đinping doputovao u svoju prvu državnu posjetu Evropi 2014. godine, došao je da najavi novu eru saradnje u višedržavnoj turneji, koju je tadašnji predsjednik Evropskog parlamenta nazvao „doborodošlim signalom važnosti koju novi kineski lider pridaje ojačanom partnerstvu EU i Kine“.
Osam godina kasnije, optimizam iz tog perioda je propao, a odnosi između Kine i Evropske unije dostigli su ono što analitičari nazivaju jasno najnižom tačkom posljednjih decenija.
Zabrinutost Evrope zbog globalnih ambicija Kine i njenog stanja ljudskih prava, tenzija između SAD i Kine, sankcija i sada ruskog rata u Ukrajini – čiji uticaj na veze Kine i EU čini se da je Peking ili potcijenio ili odbacio — su zajedno doveli odnose do najnižeg nivoa.
To je podvučeno prošlog mjeseca tokom dva samita na kojima su učestvovali evropski lideri. I G7 i NATO značajno su pooštrili svoje stavove prema Kini, što je signal da su pogledi u Evropi više u skladu sa stavovima Vašingtona.
Promjena je kulminacija niza koraka u kojima je Peking možda ponekad potcijenio stepen do kojeg je odgurnuo Evropu, ali je takođe izgledao spreman da plati tu cijenu.
Ali to je značajan udarac za idealnu viziju Pekinga: Evropu sa snažnim kineskim vezama koja predstavlja protivtežu američkoj moći i držanju.
„Kina i EU treba da deluju kao dvije glavne sile koje podržavaju svjetski mir i nadoknađuju neizvjesnost u međunarodnom pejzažu“, rekao je Si liderima EU na samitu u aprilu, pozivajući ih da odbace „mentalitet suprostavljenih blokova“.
Ali činilo se da su te riječi bile nijesu dale efekta kod evropske strane, koja se umjesto toga usredsredila na pritisak na Kinu da pomogne u uspostavljanju mira u Ukrajini. „Dijalog je bio sve samo ne dijalog. U svakom slučaju, to je bio dijalog gluvih,” izjavio je potom visoki predstavnik EU za spoljnu politiku i bezbjednost Žozep Borelj.
Spirala pada
Peking je pažljivo osmišljavao svoje odnose u Evropi posljednjih decenija – stvarajući posvećen godišnji samit sa zemljama centralne i istočne Evrope i tražeći ulaz za svoju infrastrukturnu inicijativu Pojas i put, koja je dobila podršku jedne članice G7 kada je Italija potpisala ugovor 2019.
U Evropi je odjeknula zabrinutost SAD u vezi sa rizicima saradnje sa Kinom. I same evropske nacije su posmatrale kako Sijeva Kina postaje sve odlučnija u svojoj spoljnoj politici, od borbenog tona njenih diplomata “vukova ratnika” do uspostavljanja pomorske baze u Africi, rastuće agresivnosti u Južnom kineskom moru i prema Tajvanu i ciljanja kompanija ili zemalja koje su njenu liniju u vezi sa njenim najvažnijim pitanjima.
Navodi o velikim kršenjima ljudskih prava u kineskom sjeverozapadnom regionu Sinđang i njeno razbijanje civilnog društva u Hong Kongu takođe su odigrali ulogu u promjeni evropskih percepcija, kažu analitičari. Kineski zvaničnici su navode da su držali više od milion Ujgura i drugih muslimanskih manjina u logorima za interniranje u Sinđangu nazvali “izmišljotinama” i kritikovali su diskusiju o ovim pitanjima kao “miješanje” u njene unutrašnje stvari.
EU je Kinu proglasila “sistemskim rivalom“ 2019. i od tada su veze nastavile da se raspadaju.
„Kina sada zahtijeva od ostatka svijeta da joj oda dužno poštovanje i prizna stavove koje Kina zauzima, ne obraćajući mnogo pažnje na ono što drugi misle“, rekao je Stiv Tsang, direktor Kineskog instituta SOAS na Univerzitetu u Londonu.
Ovaj pristup je natjerao zapadne demokratije da „napuste decenijama dugu politiku pomaganja Kini da se modernizuje i uzdigne sa nadom da će veća ekonomska integracija podstaći Kinu da postane odgovoran akter u svjetskim poslovima“, rekao je Tsang.
Ekonomska prednost
Kina je prošle godine bila treće najveće izvozno tržište za evropsku robu i najveći izvor proizvoda koji su ulazili u Evropu, ali su trvenja uzela danak u ekonomskim odnosima između EU i Pekinga.
Ranije ove godine, spor između Kine i Litvanije natjerao je EU da iznese slučaj pred STO. Optužila je Peking za “diskriminatornu trgovinsku praksu prema Litvaniji” u znak odmazde za ono što Peking smatra kršenjem principa “Jedne Kine” od strane baltičke države, po kojoj je Tajvan njena suverena teritorija.
Najveća finansijska žrtva bio je dugo očekivani trgovinski sporazum između EU i Kine, koji je zaustavljen prošle godine nakon što je uhvaćen u unakrsnoj vatri razmjene sankcija. Peking je izrekao kazne zakonodavcima i organima EU, evropskim tink tenkovima i nezavisnim naučnicima nakon što je EU sankcionisala četvoricu kineskih zvaničnika zbog navodnih zlostavljana u Sinđangu.
Ali šteta je bila veća od samog sporazuma.
„Ova pretjerana reakcija (iz Pekinga) nije bila mudar potez“, rekla je Ingrid Dhog, viša naučna saradnica holandskog tink tanka Clingendael, ukazujući na štetan uticaj na javno mnjenje.
„Kineska strategija prema Evropi se raspadala i očigledno nije razumjela da su sve ove akcije – pretjerano reagovanje na sankcije, prinudna diplomatija – na kraju djelovale protiv kineskih diplomatskih ciljeva… i takođe su gurnule Evropu bliže Sjedinjenim Državama.”, rekla je ona.
Iako su ove akcije možda dovele do promjene u evropskom razmišljanju sa jasnim ekonomskim posledicama, one su imale smisla za pekinško ministarstvo spoljnih poslova, kaže Henri Gao, profesor na Pravnoj školi Jong Pung Hau Univerziteta u Singapuru.
Za njih je hladan odnos neophodna cijena i važnije je da ostvaruju političke poene“, rekao je on.
Slijepa tačka?
Najnovije kalkulacije Kine o tome kako da odgovori na ruski rat u Ukrajini mogu biti najskuplje kada su u pitanju evropske veze.
Kako su se evropske zemlje i SAD ujedinile u podršci Ukrajini, Kina je odbila da osudi rat – umjesto toga je ojačala svoj odnos sa Rusijom i pridružila se Kremlju u upiranju prstom u SAD i NATO.
Postojali su vodeći analitičari politike u Kini koji su razumjeli negativne posljedice koje bi kineska pozicija imala na njene evropske veze, kaže Li Mingđang, vanredni profesor i predsjednik za međunarodne odnose na S. Rajaratnam školi za međunarodne studije Nanjang tehnološkog univerziteta u Singapuru. Ali tu procjenu su možda “potcijenili” donosioci odluka, rekao je Li.
Kalkulacije o geopolitičkom značaju veza sa Rusijom, kao i bliska veza između Sija i ruskog predsjednika Vladimira Putina takođe su vjerovatno došli na naplatu, dodao je on.
„To je zaista ogromna dilema za Kinu… i oni nijesu mogli da priušte bilo kakve veće negativne posledice na kinesko-rusko strateško partnerstvo. Taj imperativ je zaista preovladao“, rekao je Li.
Među kineskim akademicima priznaje se kineska kratkovidost,
Čen Dingding, osnivački direktor istraživačkog centra Intelisia Institut u Guangdžouu, napisao je u koautorskom članku u The Diplomat-u, da rizici rata u Ukrajini „nijesu u potpunosti shvaćeni u Kini“, gdje zvaničnici i akademici nisu razumjeli „šok“ koju bi smrt i uništenje u Ukrajini donijeli Evropljanima.
„Geografska, kao i emocionalna blizina rata fundamentalno će promijeniti evropska osjećanja prema zajedničkoj bezbjednosti, ekonomskoj zavisnosti i nacionalnom suverenitetu u godinama koje dolaze“, napisali su Čen i njegova međunarodna grupa koautora.
Međutim, snažni glasovi u mnogim zemljama i dalje zagovaraju uravnotežen pristup Kini, kaže Dhog. Budućnost možda neće donijeti razdvajanje, rekla je ona, već prije kalibraciju unutar Evrope kako da sarađujemo sa Kinom, a da pritom pazimo na bezbjednost i ravnotežu.
„Ali trenutno – a to važi i za evropske odnose sa Rusijom – čini se da norme su bitnije od ekonomskih interesa“, rekla je ona.