Povod za ovaj tekst su ocene Sonje Biserko o crnogorskim izborima date u Danasu i neki stavovi Vlatka Sekulovića izneseni u njegovom komentaru „Milo, Vučić, Risto i odbrana svetinja“.
Tema moje polemike, tim povodom, biće problem odnosa između emancipacije i religije.
Usredsrediću se prvo na elementarno, zapanjujuće nepoznavanje ovog problema koje je ispoljila Sonja Biserko, iako se ona predstavlja kao proliberalno nastrojena prozapadnjakinja.
Naime, u njenoj izjavi bode oči sintagma kojoj su naši samozvani liberali skloni: „srpska džamahirija“.
„Od Crne Gore se sada pokušava da napravi srpska džamahirija“, ističe ona ni ne sluteći da je u svom teorijskom diletantizmu ovaj drugi pojam upotrebila na drastično pogrešan način, misleći da se njime označava islamska teokratska država, u kojoj je islam kao vera i način života sama potka njenog ustavno-pravnog uređenja.
Međutim, i početnici u ovoj materiji znaju da je džamahirija u realnosti postojala samo kao socijalistička i sekularna država koja se zasnivala na neposrednoj demokratiji, tako da se u njoj parlamentarizam odbacivao kao obmanjujući mehanizam.
Da je kojim slučajem znala da je „džamahirija“ suprotnost parlamentarizmu i teokratiji, Sonja Biserko bi izbegla da upotrebi taj termin, jer je ona samo prividno parlamentarno usmerena.
O tome očigledno svedoči i njena naredna ocena.
„Ako DPS Mila Đukanovića ne uspe da napravi vladu, ne znam u kom će pravcu krenuti Crna Gora…“
Očito da ukoliko neko misli da u parlamentarnom sistemu postoji samo jedna stranka koja neku državu može odvesti u „demokratski raj“, a svi ostali u propast demokratije i civilizacije, onda on sa prezirom gleda na parlamentarni pluralizam čiji je bazični princip smena vlasti.
Vapaj Sonje Biserko za nastavkom vladavine Milove stranke koja traje daleko više nego u ijednoj normalnoj zapadnoj državi jeste vapaj za jednostranačjem obučenim u ruho lažnog višestranačja.
Ona je bila i ostala poklonik antipluralističke „partijske države“ i shvatanja religije kao iracionalne pošasti koje se čovečanstvo mora što pre osloboditi.
Posebno pravoslavne religije koju očito svrstava u fundamentalističku orijentalnu religiju, što je krajnji nonsens.
Kad je reč o Vlatku Sekuloviću, složio bih se sa nekim njegovim ocenama crnogorskih izbora, posebno sa njegovim insistiranjem da demokratski izbori u prvi plan treba da izbace slobodni izbor pojedinca kao građanina, jer i sam u svojim tekstovima i knjigama branim liberalno-demokratski sistem koji se zasniva na primatu individualnih prava, tj. na postulatu da su pojedinci kao pojedinci primarni nosioci prava.
Ipak, poštujući Vlatka Sekulovića kao vrsnog advokata i pravnika, smatram da on nije, bar mi se tako čini, precizno razumeo status građanina-individualca u građanskoj državi.
Građanin u takvoj državi, prema njenom bazičnom ustrojstvu, nije atomizovani pojedinac, „nedruštveno biće“, koje se ne može udruživati u različite asocijacije (kolektivitete).
Ako želi da postane član određenih kolektiviteta, to mu, između ostalog, omogućuje čisto formalni liberalni princip slobode udruživanja, uz određena pravna ograničenja koja mu onemogućuju da zadire u istu takvu slobodu drugih.
Ta šta su političke stranke čiji su članovi različitog etnokulturnog porekla, nego proizvod takvog udruživanja.
Dakako, to se odnosi i na pojedince koji se na nivou društva mogu punopravno uključivati u asocijacije građanskog društva, uključiv one religijskog tipa.
Ni antitradicionalizam niti tradicionalizam nije suština liberalnog ustavno-pravnog poretka, već neprikosnoveno pravo pojedinaca da biraju između tih alternativa, pri čemu je tu od ključne važnosti da se nijedna od tradicija, u načelu gledano, ne može uzdići na pijedestal državne tradicije i time postati konstitutivni princip države.
Gospodin Sekulović, međutim, tradiciju i religiju kao njenu bitnu komponentu suprotstavlja pojmu emancipacije pojedinca i jačanju njegovih prava.
On u tom smislu navodi stavove Entonija Gidensa i Eriha Froma da je emancipacija oslobađanje od religije.
To su veoma poznati stavovi nastali pod uticajem jedne struje prosvetiteljstva i Marksa po kojima je religija oblik ljudskog otuđenja, otklon od naučnog pogleda na svet ili „opijum za narod“.
Ali, to su duboko paternalistički i stoga antiliberalni pogledi.
Jer oni pojedincima uskraćuju pravo da po vlastitom nahođenju biraju svoj odnos prema religiji.
Ti pogledi su, naime, nespojivi sa liberalnim načelom slobode veroispovesti.
Nije tu bitna rasprava o tome da li Bog postoji ili ne postoji, već neoboriva činjenica da u svakoj državi postoje oni koji veruju da Bog postoji i oni koji u to ne veruju, te i jedne i druge treba tretirati kao ravnopravne građane sa istim formalnim pravima, uz naglasak na međusobnoj toleranciji.
Nezasnovano je, po nekom automatizmu, smatrati da je stanovništvo zemalja u kojim preovlađuju vernici zatucanije i primitivnije od onih drugih u kojima to nije slučaj.
Uostalom, Amerika, po statističkim podacima odgovarajućih svetskih institucija, spada u red najpobožnijih zemalja: nijedan njihov dosadašnji predsednik nije se izjašnjavao kao ateista, jer, ukoliko bi to bio slučaj, procenjuje se da bi dobio maksimum pet odsto glasova; uz to svi njihovi predsednici zaklinju se nad Biblijom, što doduše nije u duhu liberalizma, jer se time favorizuje hrišćanska religija.
Isto tako, Nemačka ima daleko više vernika nego ateista, itd.